Przedmiesiączkowe zaburzenie dysforyczne

PMDD – czyli przedmiesiączkowe zaburzenie dysforyczne jest najbardziej nasiloną postacią zespołu przedmiesiączkowego, które charakteryzuje się występowaniem objawów somatycznych oraz psychicznych w ostatniej fazie cyklu miesiączkowego – fazie lutealnej. Objawy jakich doświadcza kobieta powodują szereg różnych konsekwencji, które mają wpływ na jakość życia i funkcjonowania. Obecnie wiedza na temat tego zaburzenia nie jest tak bardzo popularna, dlatego wiele kobiet nie zdaje sobie sprawy, że poprzez podejmowanie konkretnych działań może podnieść swoją jakość życia.

Czy to PMS, czy PMDD?

Zespół napięcia przedmiesiączkowego (PMS) szacuje się, że występuje u około 75% kobiet i jest wynikiem wpływu hormonów płciowych na ośrodkowy układ nerwowy. PMS, tak samo jak w przypadku PMDD pojawia się również w fazie lutealnej cyklu miesiączkowego. Objawy związane ze zmianami nastroju, zachowania oraz somatyczne nie wpływają i nie zaburzają codziennego funkcjonowania. Zazwyczaj objawiają się chwiejnością emocjonalną, obniżeniem nastroju, napięciem, rozdrażnieniem, trudnościami z koncentracją, poczuciem braku energii, bólami głowy, brzucha oraz pleców.

Według statystyk przedmiesiączkowe zaburzenie dysforyczne dotyka około 8% kobiet, natomiast liczba ta może być wyższa, głównie dlatego, że wiele kobiet nie ma wiedzy na temat tego zaburzenia. Objawy pojawiające się w tym zaburzeniu są bardziej nasilone i wpływają na funkcjonowanie kobiety w sferze zawodowej, osobistej i społecznej. Mogą pojawiać się wybuchy złości, rozdrażnienie, lęk, obniżony lub zwiększony apetyt, stany depresyjne, zaburzenia snu, zmiany nastroju oraz bóle głowy, wzdęcia czy problemy dermatologiczne. Jeśli kobieta obserwuje u siebie więcej niż jeden objaw, istnieje ryzyko cięższego przebiegu zaburzenia oraz leczenia. U ponad 80% kobiet cierpiących na PMDD pojawia się wyższy poziom lęku, napięcia, złości, irytacji, zmęczenia oraz występuje mniejsze zainteresowanie zwykłymi aktywnościami. Prawdopodobnie za pojawienie się zaburzania odpowiada dysfunkcja związana z transmisją serotoniny oraz działanie hormonów płciowych.

Szczególnie narażone na występowanie PMDD są kobiety pomiędzy 20 a 30 rokiem życia, borykające się z zaburzeniami psychicznymi oraz kobiety po traumatycznych przeżyciach.

Inne konsekwencje w PMDD

Podczas PMDD dochodzi do gwałtownych zmian nastroju oraz zachowania, co może prowadzić do większego ryzyka wystąpienia zaburzeń odżywiania – głównie bulimii oraz napadowego objadania się. Wynika to z tego, że jednym z objawów PMDD jest objadanie się i podążanie za jedzeniowymi zachciankami. W konsekwencji mogą rozwinąć się zaburzenia odżywiania. W związku z tym tak ważne jest, żeby opanować inne adaptacyjne sposoby przeżywania i radzenia sobie z emocjami. Dzięki temu można ograniczyć ryzyko wystąpienia zaburzeń.

Kobiety, które cierpią na PMDD wykazują się wyższym poziomem neurotyzmu, co nie sprzyja lżejszemu przebiegowi. Wynika to z tego, że osoby neurotyczne mają tendencję do mocniejszego doświadczania lęku oraz smutku. Może prowadzić do zaburzeń lękowych oraz zaburzeń nastroju, np. depresji.

W przeprowadzonych badaniach zaobserwowano, że u 83% kobiet cierpiących na PMDD pojawia się zdecydowanie wyższy poziom lęku. U kobiet nie borykających się z PMDD wyższy poziom lęku odnotowano u 16%. Podobnie wygląda sytuacja ze średnią oraz dużą depresją. Zaobserwowano ją u 66% z PMDD oraz 8% u kobiet nie cierpiących na to zaburzenie.

Według badań, u kobiet, które borykają się z PMDD częściej występuje dystymia, ciężka depresja, ataki paniki oraz GAD (uogólnione zaburzenie lękowe). Mają również większe tendencje do planowania i podejmowania prób samobójczych.

Jakość snu w PMDD

Sen pełni w życiu człowieka bardzo ważną rolę. Kiedy nie dbamy o odpowiednią ilość snu, mogą pojawić się różne konsekwencje – trudności z koncentracją i uczeniem się, słabsza wydolność fizyczna, zmęczenie, spadek odporności, zwiększenie występowanie ryzyka chorób przewlekłych oraz zaburzeń psychicznych. Im jesteśmy starsi, tym zapotrzebowanie na sen jest coraz mniejsze. Natomiast mniej więcej do 65 roku życia, powinniśmy spać po około 7-9h.

W badaniu, w którym uczestniczyły studentki, aż u 80% kobiet wystąpiła niska jakość snu. Pojawiała się trudność z zasypianiem, ale i przesypianiem całej nocy oraz wybudzaniem się. Kiedy występują zaburzenia współtowarzyszące,  w szczególności zaburzenia lękowe czy depresja, zakłócenia snu pojawiają się bardzo często.

Diagnoza

Zazwyczaj wstępną decyzję o postawieniu diagnozy podejmuje się na podstawie przeprowadzonego wywiadu oraz przynajmniej dwumiesięcznej obserwacji. Według DSM-5 wymagane jest rozpoznanie 5 z 11 objawów z dwóch poniższych grup oraz

Musi występować 1 lub więcej objawów z poniższej grupy:

1. Labilny afekt (huśtawki nastroju, uczucie nagłego smutku lub płaczliwość lub większe wyczulenie na odrzucenie);
2. Irytacja lub gniew lub więcej konfliktów interpersonalnych;
3. Nastrój depresyjny, uczucie beznadziejności lub pojawianie się myśli deprecjonujących;
4. Podwyższony poziom lęku, zwiększone napięcie i/lub uczucie bycia na skraju załamania się lub podniecenia/pobudzenia.

Musi występować 1 lub więcej objawów z poniższej grupy:

1. Zmniejszenie zainteresowania codziennymi aktywnościami
2. Subiektywne uczucie utrudnionej koncentracji;
3. Ospałość, szybkie męczenie się, brak energii;
4. Zmiana apetytu – napady niepohamowanego głodu lub specyficzne zachcianki;
5. Nadmierna senność lub bezsenność;
6. Uczucie braku kontroli lub przytłoczenia;
7. Objawy somatyczne: bóle mięśni lub stawów, przyrost masy ciała, tkliwość lub nabrzmienie piersi.

Powyższe objawy muszą występować około tydzień przed pojawianiem się miesiączki, mogą nasilać się w ciągu kilku dni po wystąpieniu krwawienia. Objawy powinny ustąpić do 7 dni. Aby rozważyć postawienie diagnozy, objawy muszą być obecne przy minimum dwóch cyklach (stąd wymóg przynajmniej dwumiesięcznej obserwacji objawów).

Musi pojawiać się znaczny dyskomfort/cierpienie lub utrudnienie w  funkcjonowaniu zawodowym, osobistym i w sferze relacji z ludźmi.

Należy wykluczyć: ciężką depresję, zaburzenia lękowe, dystymię lub zaburzenia osobowości, ponieważ tego typu objawy mogą być obecne. Objawy nie mogą być skutkiem ubocznym przyjmowanych leków, używek, czy innego rodzaju leczenia.

Dlatego tak ważny jest wywiad, odpowiednia diagnostyka i obserwacja, ponieważ trzeba ustalić, który problem jest pierwotny. Np. Czy PMDD doprowadziło do rozwoju depresji, czy może depresji towarzyszą objawy podobne do tych, które pojawiają się przy PMDD. Postawienie diagnozy to nie jest taka łatwa sprawa. Natomiast nie jest to odosobniony przypadek, np. żeby postawić diagnozę ChAD, czy zaburzeń osobowości potrzeba sporo czasu, ponieważ trzeba wykluczyć różne możliwości i wiele czynników wziąć pod uwagę. Co nie zawsze jest takie proste.

*Ciekawostka: kobiety cierpiące na dystymię, ciężką depresję i ChAD, mają tendencję do podejrzewania u siebie zaburzenia przedmiesiączkowego dysforycznego. Dopiero podczas diagnostyki okazuje się, że objawy są wynikiem innych chorób czy zaburzeń.

Leczenie

Zaczynając od możliwości niefarmakologicznych, zalecana jest zmiana diety, szczególnie w fazie lutealnej. Warto zmniejszyć spożywanie soli, alkoholu oraz napojów zawierających kofeinę. Ograniczenie prostych węglowodanów także jest wskazane. Dobrze jest zadbać o zdrowy tryb życia, uwzględniając w tym aktywność fizyczną, która ma na celu zmniejszyć nasilenie objawów somatycznych. Zalecana jest także suplementacja wapniem, magnezem, witamin z grupy B (szczególnie B6) oraz witaminą E. W zależności od pojawiających się objawów, swoją dietę można również wzbogacić o wskazówki dietetyczne pomagające przy konkretnym zaburzeniu/chorobie. O czym warto pamiętać w diecie zaburzenia lękowego pisałam tutaj.

Kolejnym elementem, który poprawia jakość życia jest terapia. Dzięki niej można przepracować mechanizmy, które wpływają na pojawianie się zaburzeń lękowych, nastroju oraz odżywiania. Badania dowodzą skuteczność terapii poznawczo-behawioralnej (CBT) oraz treningu umiejętności i terapii relaksacyjnej. Dowiedziono, że CBT poprawia ogólne funkcjonowanie oraz zwiększa tolerancję na pojawiające się objawy somatyczne i psychiczne.

Leczenie farmakologiczne, które najlepiej sprawdza się w tym zaburzeniu to korzystanie z leków SSRI – czyli leków, które są inhibitorami wychwytu zwrotnego serotoniny. U kobiet, u których występuje PMDD stwierdzono obniżone wartości stężeń serotoniny we krwi oraz zmniejszony wychwyt serotoniny przez płytki krwi w fazie lutealnej. Leki te pozytywnie wpływają na objawy emocjonalne, ale również somatyczne. Występują 3 metody podawania leków SSRI: ciągły, pół przerywany oraz przerywany.  Badania wykazały skuteczność m.in. fluoksetyny, sertraliny, paroksetyny oraz citalopramu.

Zadbaj o siebie

Wiele kobiet nie wie, że to czego doświadcza może być związane z PMDD. Niestety w naszej kulturze przyjmuje się, że jak boli, to znaczy, że jest wszystko w porządku, to tak ma być. Jakby cierpienie uszlachetniało. Doprowadziło to do tego, że przez długi czas o takich tematach się nie mówiło. Na szczęście zaczyna się to zmieniać. Zdaję sobie sprawę, że jeszcze trochę czasu minie, zanim polscy specjaliści będą poważnie traktować to zaburzenie i mieć odpowiednie. Natomiast zawsze można zrobić ten pierwszy krok i zacząć obserwację objawów.

Na stronie dostępny jest do pobrania formularz, który ma na celu ułatwić obserwowanie objawów. Występuje w dwóch wersjach – formularz do obserwacji objawów PMDD oraz formularz + kryteria diagnostyczne, jeśli zajdzie potrzeba mieć je pod ręką.

Bibliografia:

1. American Psychiatric Association. Diagnostic and statistical manual of mental disorders (DSM–5). Washington: APA; 2013.
2. Cohen L, Miner C, Brown E, et al. Premenstrual daily fluoxetine for premenstrual dysphoric disorder: a placebo- controlled clinical trial using computerized diaries. Obstet Gynecol 2002;100:435-444.
3. De Souza MC, Walker AF, Robinson PA, et al. A synergistic effects of a daily supplement for one month of 200mg magnesium plus Vit B6 for the reliv of anxiety related premenstrual symptoms: a randomized, double blind, crossover study. J Womens Health Gend Based Med 2000;9:131-139.
4. Freeman EW. Premenstrual syndrome and premenstrual dysphoric disorder: definition and diagnosis. Psychoneuroendocrinology 2003;2:25-37.
5. Halbreich U. Bergeron R, Yonkers KA, et al. Efficacy of intermittent luteal phase sertraline treatment of premenstrual dysphoric disorder. Obstet Gynecol 2002;100:1219-1229.
6. Javaid Q. Premenstrual dysphoric disorder: Review of the available literature. Isra Med J. 2020; 12(3): 159-163.
7. Khazaie H., Ghadami M.R, Khaledi-Paveh B., Chehri A., Nasouri M; Sleep quality in university students with Premenstrual Dysphoric Disorder. Shanghai Archives of Psychiatry. 2016, vol. 28, No 3.
8. Krawczyk W., Rudnicka-Drożak E.; Zespół napięcia przedmiesiączkowego. Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu, 2011, Tom 17.Nr 3.
9. Osman OT, Sabri S, Zoubeidi T, Alharbi AI, Rizk D, Narchi H, et al. Prevalence, Severity, and Correlates of Premenstrual Dysphoric Disorder Symptoms Among Women in the Arabian Peninsula. Prim Care Companion CNS Disord. 2017;19(4).1-5. DOI: 10.4088
10. Pearlstein TB, Halbreich U, Batzar ED, et al. Psychosocial functioning in women with premenstrual dysphoric disorder before and aft er treatment with sertraline or placebo. J Clin Psychiatry 2000;61:101-109.
11. Singh C., Jain M., Jain J.,Solanki R.K., Chaundhary A., Singh K.; A study of psychiatric profile of premenstrual dysphoric disorder (PMDD) in collage girls. Indian Journal of Health and Well-being. 2017,8(11), 1320-1324.
12. Siuda J. Rabe-Jabłońska J.; Zespół napięcia przedmiesiączkowego i zaburzenie dysforyczne przedmiesiączkowe – diagnostyka i leczenie. Psychiatria i Psychologia Kliniczna. 2007, 7(1), p-29-35.
13. Usman SB, Indusekhar R, O’Brien PM. Hormonal management of premenstrual syndrome. Best Practice & Research Clin Obstet Gynaecol 2008;22:251-260.